Περιγραφή - μορφολογία / Συνοδευτικά εργαλεία - αντικείμενα
Ο κάθετος αργαλειός με βάρη αποτελεί τον κύριο τύπο αργαλειού της κλασικής αρχαιότητας, αλλά ταυτόχρονα και της προϊστορικής εποχής στον ελλαδικό χώρο.
Διαμορφώνονταν από δύο κάθετα δοκάρια, τους ιστόποδες, και από ένα οριζόντιο που ένωνε τα δύο κάθετα στην επάνω άκρη τους, το αντίον. Επάνω σ' αυτό το οριζόντιο δοκάρι στερεώνονταν τα στημόνια τα οποία τεντώνονταν με μία σειρά από βάρη, τις αγνύθες, στο κάτω άκρο τους. Από τις δύο σειρές των στημονιών, η μία σειρά περιττών αριθμών 1, 3, 5, κτλ. έμενε ακίνητη με τη βοήθεια του κανόνα, ενώ η δεύτερη άρτια σειρά στημονιών 2, 4, 6, κτλ. προσαρμοσμένη στο δεύτερο κανόνα ή κάλαμο, μετακινούνταν μπρος και πίσω ώστε να σχηματίζεται κάθε φορά το άνοιγμα για να περνά η κλωστή, το υφάδι (εικ. 69). Η λέξη κανών αναφέρεται πιθανόν και στα δύο οριζόντια καντάρια του αργαλειού, ενώ ο δεύτερος κανών στον οποίο προσαρμόζονται οι θηλιές από τα στημόνια και ο οποίος μετακινείται μπρος και πίσω, ονομάζεται καικάλαμος. Μίτοι ονομάζονται οι θηλιές μέσω των οποίων στερεώνεται η μία σειρά στημονιών στο δεύτερο κανόνα ή κάλαμο.
Η ύφανση στον κάθετο αργαλειό γινόταν από κάτω προς τα πάνω, ενώ το έτοιμο ύφασμα τυλιγόταν γύρω από το επάνω δοκάρι το οποίο είχε κυλινδρική διατομή για να τυλίγεται γύρω του το έτοιμο ύφασμα. Η σαΐτα, κερκίς,με την τυλιγμένη κλωστή το πηνίον, είναι το βασικό εργαλείο διαπλοκής των στημονιών και των υφαδιών. Στην κλασική Ελλάδα η σαΐτα είχε απλούστατη μορφή, καθώς επρόκειτο για ένα μικρό ραβδί, με τις κλωστές τυλιγμένες κάθετα ή διαγώνια επάνω σ' αυτό στον άξονα. Πιθανόν ως σαΐτα να χρησιμοποιούνταν το ίδιο το στέλεχος του αδραχτιού. Τέλος ορισμένα ακόμη βασικά εργαλεία του αργαλειού ήταν η σπάθη, με τη μορφή σπαθιού, μέσω του οποίου χτυπούσε η υφάντρα προς τα πάνω το υφάδι, και οι αγνύθες.
Ο κάθετος αργαλειός δεν είναι κάθετα τοποθετημένος, αλλά υπό κλίση και τα στημόνια του χωρίζονται σε δύο σειρές: 1,3,5, κτλ. και 2,3,4 κτλ. Η μία λοιπόν σειρά περνά έξω από τον κανόνα και η δεύτερη κρέμεται κάθετα, δημιουργώντας έτσι μεταξύ τους ένα πρώτο φυσικό άνοιγμα, ενώ το δεύτερο σχηματίζεται με τη μετακίνηση του κανόνα μπροστά. Οι κανόνες του αργαλειού στηρίζονταν σε προεξοχές, πασσάλους ή φούρκες στις δύο κάθετες δοκούς. Οι παραστάσεις των αρχαίων αγγείων εικονίζουν αργαλειούς υπό κλίση και σε ορισμένες φαίνονται δύο σειρές αγνυθών μπρος και πίσω.
Πηγή